11,12,13 ιούλη στη Σρεμπρένιτσα της Βοσνίας. 19 χρόνια πριν.

“Λίγο καιρό μετά την πρώτη κυκλοφορία του βιβλίου για την Σρεμπρένιτσα και την “ελληνοσερβική φιλία”, τον Απρίλη του 1999, κάποιος (κάποια, για την ακρίβεια…) σχολίασε: Μα καλά, ήταν ανάγκη να γράψετε τόσα πολλά για να πείτε ότι σκοτώθηκαν εφτά χιλιάδες; Δεν μπορούσατε να το πείτε πιο σύντομα; Είναι μεγάλο αυτό [το βιβλίο], βαριέμαι να το διαβάσω.
Το γεγονός ότι το συγκεκριμένο στόμα είχε υπάρξει υποστηρικτής της “ελληνοσερβικής φιλίας” το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1990 οπωσδήποτε έπαιζε το ρόλο του στο συγκεκριμένο σχόλιο· όμως υπήρχε και κάτι πολύ γενικότερο σ’ εκείνες τις κουβέντες. Πράγματι λοιπόν, την δολοφονία χιλιάδων μπορεί να την πει κανείς με τις εξής τρεις λέξεις: σκοτωθήκαν τόσες (αριθμός) χιλιάδες. Τελεία και παύλα. Αν όμως στραμπουλήξει το πόδι του, ή ο σκύλος του αρρωστήσει, δικαιούται να περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα καθέκαστα, και μάλιστα να επαναλάβει την “ιστορία” σε κάθε γνωστό του. Τέτοιο ακριβώς είναι το “ισοζύγιο” των αισθημάτων (και της ηθικής) στο δικό μας κόσμο, τον εξαιρετικό, δημοκρατικό και αναπτυγμένο πρώτο καπιταλιστικό κόσμο: σε ό,τι αφορά τη δική μας ζωή (και κάθε λεπτομέρεια τής) υπάρχουν άπειρα να ειπωθούν και κάθε συγκίνηση είναι επιτρεπτή, αν όχι και επιβεβλημένη. Όταν όμως πρόκειται για τους Άλλους, τους Μακρινούς και Αδιάφορους (ή μήπως και εχθρικούς;) Άλλους, τότε δεν πρέπει να χαλάμε το σάλιο μας ή το μυαλό μας, δεν πρέπει να κουραζόμαστε και να σπαταλάμε τον πολύτιμο “συναισθηματικό πλούτο” μας.

Όταν πρωτογράφτηκε και εκδόθηκε αυτό το βιβλίο, έγινε με τρέμουλο. Και τώρα πάλι, το ίδιο ισχύει. Όμως 16 χρόνια μετά το αιματοκύλισμα της Σρεμπρένιτσα και το κλείσιμο του μεγάλου σφαγείου της Βοσνίας, και 12 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση αυτών που ακολουθούν στις επόμενες σελίδες, έχουν αλλάξει αρκετά.
Πρώτα πρώτα, ενώ το 1999 ή σφαγή στη Σρεμπρένιτσα θεωρούνταν ακόμα “υπερβολή” (ή και ψέμα) των μουσουλμάνων, δεν αργήσαν τα τεκμήρια να πολλαπλασιαστούν, και να πολλαπλασιαστούν δημόσια. ‘Εως και video από εκτέλεση αιχμαλώτων Βόσνιων από σερβοφασίστες βρέθηκε (μέσω δικαστηρίου Χαγής) – κι ίσως υπάρχουν αρκετά ακόμα, καταχωνιασμένα, σαν ντοκουμέντα. Το βέβαιο είναι ότι εδώ και χρόνια στον κυβερνοχώρο κυκλοφορεί αρκετό υλικό, αποδείξεις και μαρτυρίες· έτσι ώστε τα περί “υπερβολής”, “διόγκωσής” και “μύθων” να έχουν εξαφανιστεί τελειωτικά.
Απ’ τις αρχές της δεκαετίας του ’00 διάφορες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις (και ο ίδιος ο περιβόητος οηε) αναγκαστήκαν να κάνουν ορισμένες “έρευνες” και να δημοσιοποιήσουν τις αντίστοιχες “εκθέσεις”, ειδικά σχετικά με την σφαγή στη Σρεμπρένιτσα. Όχι βέβαια εξαιτίας τύψεων, αλλά με ολοφάνερο σκοπό να βγάλουν τη δική τους ουρά απ’ έξω, χρεώνοντας την σε οποιονδήποτε άλλο. Την αρχή έκανε το γαλλικό κοινοβούλιο, με “έκθεσή” του το 2001, και το 2002 δημοσιοποιήθηκε η πιο εκτενής, λεπτομερής και τεκμηριωμένη ως τώρα τέτοιου είδους “έκθεση”, από ένα ολλανδικό ερευνητικό ινστιτούτο. Και στην μία και στην άλλη περίπτωσή πάντως ο στόχος ήταν ο ίδιος. “Εμείς δεν φταίγαμε”, ή “κάναμε ό,τι μπορούσαμε”, ή “δεν είμασταν κατάλληλοι γι’ αυτή τη δουλειά” (την προστασία μουσουλμάνων αμάχων…) ή “δεν είμασταν κατάλληλα εξοπλισμένοι” (για να αντιμετωπίσουν των υπερστρατό των 200 ή 300 σέρβων φασιστών…). Προς αποφυγή μάλιστα παρεξηγήσεων, η ίδια ολλανδική κυβέρνηση που παρήγγειλε τον πολύτομη “έρευνα για τον Σρεμπρένιτσα”, παρασημοφόρησε το 2006 τους ολλανδούς στρατιώτες και αξιωματικούς που αποτελούσαν την “δύναμη προστασίας” της Σρεμπρένιτσα (και συνεργαστήκαν με τους σέρβους…) για τον ανδρεία τους. Λίγο νωρίτερα, το 2004 (ναι, το 2004) το “διεθνές δικαστήριο της Χάγης για τα εγκλήματα στην πρώην Γιουγκοσλαβία” είχε αναγνωρίσει (μετά από νηφάλια και ώριμη σκέψη) ότι η σφαγή πάνω από 8000 ανδρών στη Σρεμπρένιτσα συνιστά γενοκτονία…
Ενώ, λοιπόν, τουλάχιστον η μαζική δολοφονία στο Σρεμπρένιτσα έχει γίνει “παραδεκτή” απ’ τη “διεθνή κοινότητα”, δεν υπάρχει κανένα πολιτικό και ηθικό χρέος του “πολιτισμένου κόσμου” (και ειδικά της ευρώπης και της βόρειας αμερικής) απέναντι στους βόσνιους. Εκτός απ’ τα συνήθη ψευτοπαυσίπονα: καταδίκες όσων έχουν συλληφθεί γι’ αυτό το έγκλημα, “οικονομική βοήθεια”, και βιοτεχνολόγοι ερευνητές για να ταυτοποιήσουν τα οστά που ανακαλύπτονται ακόμα στους μαζικούς τάφους σε διάφορα σημεία της Βοσνίας. Πέρα απ’ αυτά, οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι παραμένουν “ασύμβατοι” με τον “ευρωπαϊκό πολιτισμό”, οπότε σωστά βρίσκονται υπό την κροατική “επίβλεψη” στην “κροατο-μουσουλμανική συνιστώσα” του κρατικού μορφώματος με το όνομα Βοσνία – Ερζεγοβίνη, που έφτιαξε η συμφωνία του Ντέιτον. Εδώ, πράγματι, δεν έχει υπάρξει καμία αλλαγή… Κι αν είναι να υπάρξει, θα αφορά τη συνένωσή της “σερβικής συνιστώσας” με τον “μητέρα πατρίδα”.

Η χρονική απόστασή εν τω μεταξύ βοηθάει ιδιαίτερα σε κάτι απαραίτητο για το φονικό παρόν και μέλλον των πρωτοκοσμικών: ενισχύει την ηθική και συναισθηματική αποστασιοποίησή όσων – που πλέον είναι αρκετοί / ες – έχουν μάθει εκ των υστέρων τι συνέβη στο Βοσνία μεταξύ 1992 και 1995, τι συνέβη στο Σεράγεβο τα χρόνια τής πολιορκίας του, τι συνέβη στη Σρεμπρένιτσα. Το αντίβαρο τής γνώσης φαίνεται ότι είναι η θωράκιση και η γενική ακηδία.
Κι ωστόσο ούτε ή Βοσνία, ούτε το Σεράγεβο, ούτε η Σρεμπρένιτσα είναι “έλα μωρέ, δυο κουβέντες” για όλον την πλανήτη. Ειδικά για τις εκατοντάδες εκατομμυρίων των μουσουλμάνων αποτελούν γεγονότα ανεξίτηλα στη συλλογική τους μνήμη. Όχι μόνο των λίγων εκατοντάδων που πολέμησαν, σαν “διεθνής ταξιαρχία”, στο Βοσνία, αλλά και των πολύ περισσότερων που έμαθαν από δεύτερο χέρι τι συνέβη εκεί. Στην “πολιτισμένη” ευρώπη και στις “πολιτισμένες” ηπα μπορεί να έχωσαν εύκολα κάτω απ’ το χαλί τής γενικής κοινωνικής αδιαφορίας το έγκλημα· όμως αλλού θυμούνται. Και όχι απλά θυμούνται, αλλά έχουν δώσει και τις σωστές εξηγήσεις: ο πρωτοκοσμικός ρατσισμός δεν έχει κανένα όριο στο φόνο και στα βασανιστήρια εναντίον εκείνων που βάζει στο μάτι. Και οι “σταυροφορίες” δεν αρχίσαν το 2001 εναντίον του αφγανιστάν ή το 2003 εναντίον του ιράκ· είχαν αρχίσει μια δεκαετία νωρίτερα, σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Διακόσιες είκοσι χιλιάδες δολοφονημένοι βόσνιοι και βόσνιες όλων των ηλικιών· άγνωστος αριθμός βιασμένων γυναικών· βασανιστήρια· στρατόπεδα συγκέντρωσης· καταστροφή πόλεων μικρών και μεγάλων· εξανδραποδισμός εκατοντάδων χιλιάδων: όλα αυτά για να μην δημιουργηθεί ‘μουσουλμανικό κράτος” στην ευρώπη. Λίγες λέξεις (οι μισές απ’ αυτές διαταγές) κατά το ισοζύγιο των πρωτοκοσμικών είναι αρκετές· ατέλειωτος πόνος και αιματηρή μνήμη για τους Ἀλλους είναι αυτό που κανείς δεν μπορεί να τους αφαιρέσει.
Μπορεί να γίνει σύντομα, μπορεί ν’ αργήσει. Αλλά θα γίνει. Μπορεί να πάρει δέκα χρόνια ή εκατό. Αλλά θα γίνει. Όλοι εμείς οι (κατά τη γνώμη μας) εξασφαλισμένοι θα ξεγυμνωθούμε. Ενώπιον της Ιστορίας, ενώπιον των έργων μας, ενώπιον των παραλείψεών μας. Και τότε δεν θα υπάρχουν πολλά για λύτρωση και απελευθέρωση. Λίγα θα είναι. Αναφιλητά και ουρλιαχτά. Βλέμματα και νεύματα. Σιωπές. Και λέξεις – λέξεις και νοήματα ξανά ζυγισμένα, απ’ την αρχή.
Η θωράκιση των εικόνων και της εικονικότητας δεν θα κρατήσει πολύ. Οι λέξεις θα χαρακώσουν βαθιά τις σάρκες μας, τα νοήματα τους θα μας ματώσουν. Και τότε θα νοιώσουμε (και) την Βοσνία, όπως και αρκετά ακόμα “δυστυχισμένα” μέρη αυτού του πλανήτη.
Τότε θα ξαναγίνουμε άξιοι του Κόσμου των Ανθρώπων.”


10/2011

*Απ’ τον πρόλογο της δεύτερης έκδοσης του βιβλίου “Σρεμπρένιτσα /  το μεγαλύτερο έγκλημα του “πολιτισμένου κόσμου” στην ευρώπη μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο” των εκδόσεων “Αντισχολείο”.